O tym, że praca tłumacza do łatwych nie należy wie niewiele osób. Te, które mniej więcej wiedzą czym zajmuje się tłumacz raczej tak. Jednak większość z nas ma blade pojęcie na temat tego zawodu. Raczej kojarzy nam się z kimś, kto tłumaczy z jednego na drugi język. I generalnie na tym nasza wiedza się kończy. Okazuje się, że praca tłumacza to coś znacznie więcej. To nie tylko znajomość języka obcego, ale również wiedza merytoryczna. Nie wystarczy znać język obcy aby być tłumaczem. Wie o tym każdy tłumacz. Ale to prawda oczywista, której tłumaczyć nie ma potrzeby. Dziś jednak zajmiemy się czymś innym. Czymś, co ma ogromny wpływ na pracę tłumacza. I pokazuje jak ważna jest też inna wiedza w tej pracy, niż tylko znajomość języków obcych. Sprawdźmy zatem ten temat. Oto kilka słów w tej kwestii na przykładzie tłumaczenia prawa. Żeby nie było zbyt łatwo, weźmiemy na warsztat prawo karne. Zatem, zaczynajmy.
Jak tłumaczyć prawo?
Chcesz znać prostą odpowiedź na to pytanie? Proszę bardzo. Prawo należy tłumaczyć dobrze, rzetelnie i prosto. Być może dla wielu osób samo pojęcie „prawo” budzi lęk. Nie ma się jednak czego bać, to taka sama dziedzina jak każda inna. Naprawdę. Wie o tym każdy prawnik. Tyle, że nie każdy z nas jest prawnikiem. To zupełnie zrozumiałe, że prawo jest dla wielu osób zagadką. Tym większą, im mniejsze pojęcie ma o samym prawie. Język prawny i prawniczy potrafią być nie lada wyzwaniem dla osoby, która go nie zna. To jak kolejny język obcy, znany tylko wtajemniczonym. Jednak, nie oznacza to, że nie da się go nauczyć. Oczywiście, że można. I wcale nie jest tak trudny jak mogłoby się wydawać.
Jednak tłumaczenia prawne to coś więcej niż sama znajomość prawa i języka obcego. Tu liczy się także obeznanie z tematyką. Inaczej możesz zapomnieć o tłumaczeniu prawniczym. Dlatego często jest tak, że tego rodzaju tłumaczeniem zajmują się sami prawnicy. Bo na prawie znają się jak nikt inny. To raczej oczywiste, prawda? Jak jednak tłumaczyć w ogóle prawo? Czy każda z gałęzi prawa jest taka sama? Czy wszystkie zwroty prawne mają to samo znaczenie? Otóż nie. Gdyby tak było, wszystko byłoby prostsze. Ale nie jest. Żeby tłumaczyć szeroko pojęte prawo, trzeba mieć o nim pojęcie. Dosłownie. Czy studia prawnicze dają to pojęcie? I tak i nie.
Po ukończeniu studiów owszem, masz wiedzę prawniczą. Ale ogólną i teoretyczną. Tymczasem, aby dobrze tłumaczyć prawo, musisz mieć praktykę. Bez tego nie zostaniesz dobrym prawnikiem ani nie będziesz wiedział jak tłumaczyć prawo. Bo sama wiedza z kodeksu na nic się nie przyda, jeśli nie będziesz wiedział jak jej użyć. Dobry prawnik bowiem ma głowę w przepisach, a nie przepisy w głowie. Widzicie różnicę, prawda? Dobry prawnik to ten, który wie czym różni się prawo materialne od procesowego. I wie, jak je tłumaczyć. Co zatem należy wiedzieć w tej kwestii?
Prawo karne to nie tylko kodeks karny
Dla wielu osób nie ma większej różnicy pomiędzy prawem karnym. A jak jest naprawdę? Poniekąd trochę w tym prawdy. Jednak samo pojęcie prawa karnego jest bardzo szerokie. Zbyt szerokie. Dlatego warto zagłębić się w temat. Zacznijmy od podstaw. Czym jest prawo karne? Jaka jest jego definicja? To po prostu normy prawne określające czyny zabronione pod groźbą kary oraz opisujące kary za te czyny. Najważniejsza w tym jest kara, którą może orzec sąd za popełniony czyn. Tyle teorii. W praktyce jednak prawo karne to nie tylko opis czynów i kar, ale o wiele więcej. Aby poznać jak to prawo jest wyjątkowe i jak je należy tłumaczyć, warto poznać je bliżej. Nie każdy wie, że prawo karne nie oznacza tylko kodeksu karnego. To szereg innych ustaw, które tworzą tę gałąź prawa. Aby znać różnice między nimi, trzeba poznać które ustawy jakiej którą gałęzią się zajmują. Do najważniejszych ustaw z zakresu prawa karnego należą trzy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r :
- kodeks karny;
- kodeks postępowania karnego;
- kodeks karny wykonawczy.
To oczywiście nie jedyne źródła prawa karnego. Jednak podstawowe, które każdy prawnik i tłumacz powinien znać. Warto wiedzieć, że tak naprawdę prawo karne jest obecne na co dzień w naszym życiu. Możecie być zaskoczeni, ale wiele ustaw „cywilnych” zawiera przepisy karne. Nawet prawo o ruchu drogowym czy w sprawach nieletnich. Jesteś zaskoczony? A jednak to prawda. Przy okazji warto też wskazać inne ustawy dotyczące prawa karnego sensu largo. To np. kodeks wykroczeń czy kodeks karny skarbowy. To również akty prawne dotyczące czynów zabronionych, Jednak różnią się one istotnie od tych przepisów z kodeksu karnego. Pierwszy z nich swym zakresem obejmuje wykroczenia czyli drobne czyny zabronione. Drugi zaś określa przestępstwa skarbowe. Te ostatnie do niedawna leżały w gestii organów skarbowych. Obecnie przestępstwa te orzekane przez sądy powszechne czyli Sąd Rejonowy lub Sąd Okręgowy.
Jak tłumaczyć kodeks karny?
To nie taka prosta sprawa jak się wydaje. Aby poprawnie tłumaczyć prawo karne, warto znać najważniejsze ustawy z tym zakresie. Już wiemy, że jedną z nich jest kodeks karny (tekst jednolity Dz. U. z 2020 r. poz. 1444, 1517). To na jego podstawie organ postępowania orzeka karę lub odstępuje od jej wymierzenia. To właśnie na podstawie ustawy – kodeks karny sąd uznaje daną osobę za winną lub niewinną popełnienia zarzucanego jej czynu. I wydaje się to być dość proste zadanie. Niestety, to co w teorii wydaje się łatwe, w praktyce takie nie jest. A jak jest faktycznie? Otóż, gdyby orzekanie było proste, każdy z nas byłby sędzią. Póki tak nie jest, sprawdźmy jakie możliwości prawne ma sędzia.
Przyjmijmy, że dana osoba została uznana za winna popełnienia przestępstwa. Kodeks karny określa wymiar kary za ten czyn. Jeśli jednak ktoś uważa, że kodeks karny wskazuje konkretny wymiar kary za dane przestępstwo, jest w błędzie. Jeśli chodzi o wymiar kary, jest on podany w dolnej i górnej granicy. Na tej podstawie sędzia, kierując się doświadczeniem życiowym i przepisami prawa wymierza oskarżonemu karę. Oczywiście, jeśli dana osoba została uznana za winną.
Czy zawsze skazanie oznacza karę pozbawienia wolności? Wcale nie. Może być orzeczona także kara pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem lub kara ograniczenia wolności. Możliwe jest także warunkowe umorzenie postępowania karnego w określonych przez przepisy przypadkach. Wszystko zależy od danej sytuacji i popełnionego przez oskarżonego przestępstwa. Oprócz takiej kary, sąd może tez orzec środek karny. To kolejne tajemnicze pojęcie, które dla wielu osób brzmi obco. A co oznacza? To dodatkowa kara, którą może orzec sąd. Jest dodatkową „karą” dla sprawcy jak np. zakaz prowadzenia pojazdów dla sprawcy przestępstwa w ruchu drogowym. Nie należy ich mylić ze środkami zapobiegawczymi. To zupełnie coś innego. Te ostatnie mają charakter zabezpieczający prawidłowy toku postępowania. Znamy je wszyscy, bo to np. tymczasowy areszt.
Jak tłumaczyć prawo karne wykonawcze?
Zakończenie postępowania karnego nie jest jeszcze końcem procesu karnego. Co prawda na tym etapie kończy się zakres działania kodeksu karnego. Kolejnym etapem jest wykonanie kary orzeczonej przez organ sądowy. Oczywiście, zakładając, że taka osoba została skazana. Zasady wykonywania kar reguluje kodeks karny wykonawczy. To właśnie w tej ustawie znajdziemy zasady wykonywania kar orzeczonych w procesie karnym. Jedną z części prawa karnego wykonawczego jest prawo penitencjarne. Czym ta część prawa się zajmuje, co określa? Prawo penitencjarne zajmuje się wykonywaniem kar przez skazanych. I to nie tylko w warunkach zakładów karnych, ale także w systemie wolnościowym. W kodeksie znajduje się bowiem wiele rozwiązań, których celem jest szeroko pojęta resocjalizacja osoby skazanej. Dlatego prawo karne wykonawcze nie określa jedynie zasad pobytu w zakładzie karnym. Jednym z nowszych rozwiązań, ujętych również w tym prawie jest odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Na czym ta forma odbywania kary polega?
Otóż, pod pewnymi warunkami osoba skazana może odbywać karę poza zakładem karnym. Przepisy ustawy regulują też zasady pobytu skazanych w zakładach karnych oraz ich prawa i obowiązki. Warto bowiem wiedzieć, że postępowanie wykonawcze to czasem sprawa wielu lat. Dlatego tak ważne jest określenie jasnych zasad odbywania kary. Nadzór nad wykonywaniem kary spoczywa na służbie więziennej. I to od tej grupy osób zależy często, jak prawo wykonawcze jest realizowane, czy odbywa się to z poszanowaniem i ochroną praw osoby osadzonej. Bo osadzeni mają swoje prawa.
Wykonywanie kary pozbawienia wolności musi odbywać się zgodnie z obowiązującym prawem. To prawa niezbywalne, których obowiązek przestrzegania wynika wprost z Konstytucji RP. Zgodnie z art. 31 § 1 i 2 wolność człowieka podlega ochronie prawnej i każdy ma obowiązek ją szanować. W jakiejkolwiek formie ta wolność miałaby być realizowana. Doskonałym przykładem jak ważne są prawa i wolności osób skazanych jest dorobek polskiego orzecznictwa. To właśnie z orzecznictwa wynikają kierunki interpretacji przepisów z naszego systemu prawa karnego. Oczywiście polskie orzecznictwo to nie tylko orzecznictwo w sprawach karnych czy w zakresie kar i innych środków. To również orzeczenia w zakresie postępowania cywilnego. To orzeczenia Trybunały Konstytucyjnego i sądów powszechnych. Warto sięgnąć po nie. Nawet jeśli nie jesteś praktykującym prawnikiem.
Zamieszczone w kodeksie karnym wykonawczym przepisy, jak w ogóle polskie prawo karne na przestrzeni lat wiele razy się zmieniało. Ilość nowelizacji od 1997 roku jest naprawdę spora. Wszystko to miało na celu dostosowanie prawa polskiego do zmieniającego się świata. Czy tak się stało naprawdę? Z pewnością tak. Jednak pamiętajmy, że nie ma systemu prawa idealnego. Każde rozwiązanie ma swoje wady i zalety. Zatem jak tłumaczyć prawo karne i kodeks karny wykonawczy? Jak widać, bez znajomości podstaw prawa i zasad funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości to się nie uda.
Mam na imię Miłosz i mieszkam w Poznaniu. To moje rodzinne miasto, które nieustannie mnie zachwyca. Od ponad 4 lat pracuję jako tłumacz języka niderlandzkiego oraz copywriter. Praca ta daje mi niesamowitą możliwość poznawania nowych ludzi i wszelkich nowinek ze świata kultury, nauki i branży tłumaczeniowej. Moje doświadczenie sprawia, że chętnie się dzielę swoimi spostrzeżeniami i wiedzą. Chętnie podzielę się nimi także i z Tobą. Moją pasją jest także bieganie, któremu poświęcam każdą wolną chwilę.