Tłumaczenie tekstów literackich jest jednym z największych wyzwań dla tłumacza. To jedno z najtrudniejszych zadań, z którymi musi się mierzyć w swojej pracy. Przekład dzieł literackich to skomplikowany proces, w którym nie wystarczy jedynie przełożyć utwór z języka źródłowego na język docelowy. Aby dobrze przełożyć tekst literacki, tłumacz musi znać odpowiednie zasady ich tłumaczenia. Choć i tak to nie wszystko. Tłumacz powinien także jak najlepiej znać kontekst językowy utworu i artystyczny zamysł autora oryginału. A to trudna sztuka. Tłumacz przekładając dzieło literackie staje się niejako jest współautorem. Staje się artystą, wykazującym się empatią i ogromną wrażliwością na słowo i na odbiorcę. Dlatego przekład literacki to jedna z najtrudniejszych dziedzin tłumaczeniowych. Czy istnieją sprawdzone sposoby tłumaczenia tekstu literackiego? Oczywiście. Warto je znać i korzystać z nich w procesie tłumaczenia. Dzięki sprawdzonym sposobom tłumaczenia tekstu literackiego, przekład jest jak najbliższy oryginałowi.
Sposoby tłumaczenia tekstu literackiego – kim jest tłumacz literatury?
Jak przetłumaczyć wiersz czy prozę? Z takim dylematem spotyka się wielu młodych tłumaczy. Sprawdzone metody na tłumaczenie literatury i poezji to wyższy stopień wtajemniczenia w zawodzie tłumacza. Dlatego początkujący tłumacz literatury powinien poznać i korzystać ze sprawdzonych strategii tłumaczenia takich tekstów. Czy tłumaczenie dzieła literackiego różni się od tłumaczenia technicznego? Jak najbardziej. I to zasadniczo. W tłumaczeniach technicznych tłumacz ma ograniczoną dowolność komponowana tekstu docelowego. Musi precyzyjnie odwzorować tekst źródłowy w języku docelowym. Przy tłumaczeniu literatury obowiązują zupełnie inne zasady.
Tłumacz literatury to ekspert zajmujący się przekładem utworów literackich, np. powieści, opowiadań, wierszy, sztuk literackich. Przyjmuje się nawet, że o ile tłumaczenie dzieł nieliterackich jest umiejętnością, o tyle tłumaczenie literackie jest sztuką. Trudno nie zgodzić się z tym określeniem.
Tłumacz literatury pięknej musi nie tylko znać doskonale oba języki – źródłowy o docelowy, ale mieć niesamowity zmysł artystyczny. To, jaką przyjmie strategię tłumaczenia połączoną z jego wiedzą i umiejętnościami ma bezpośredni wpływ na jakość przekładu. Dlatego tłumacz literatury musi być wielozadaniowy. W procesie przekładu musi nieustannie kontrolować zarówno formę tworzonego tekstu jak i jego kontekst tłumaczeniowy. Nie zapominajmy, że podczas przekładu tłumacz podejmuje szereg decyzji dotyczących wyboru słownictwa jak i oddania znaczenia tekstu.
Warto przeczytać: Język holenderski czy niderlandzki?
Sprawdzone sposoby tłumaczenia tekstu literackiego. Dlaczego przekład literacki jest tak trudny?
Tłumacz literatury nie tylko powinien biegle znać język docelowy i źródłowy, ale także zasady poprawności oraz kultury danego kraju. Osoba zajmująca się przekładem literackim powinna również mieć wiedzę w zakresie gatunków i środków wyrazu literackiego. Autor tłumaczenia staje się niejako nowym twórcą utworu. Musi doskonale oddać znaczenie, kontekst kulturowy i szeroko pojęty obraz danego utworu. Dlatego tłumaczenie literatury pięknej jest tak trudną dziedziną tłumaczeń. Aby najlepiej oddać znaczenie tekstu, tłumacz powinien wykazywać się wrażliwością, zmysłem artystycznym oraz wyczuciem estetyki tekstu. Tłumacz po prostu musi rozumieć ideę utworu, a nie tylko języka.
Tłumacz, aby dobrze przetłumaczyć tekst literacki musi podczas przekładu zająć stanowisko arbitra. To od jego decyzji zależy wartość utworu tłumaczonego. Translator w procesie przekładu nieustannie konfrontuje się z autorem oryginału. I zawsze powinien podążać za zamysłem autora. Dlatego tłumaczenie literatury jest tak skomplikowane.
Z jednej strony tłumacz musi postawić się na miejscu autora. I odnaleźć jego zamysł twórczy oddany w utworze. Z drugiej zaś tłumacz powinien dokonać trafnego wyboru przy oddaniu tego zamysłu twórcy w przekładzie. Od tego zależy jasność i czytelność tekstu. Tym bardziej, że sam tekst źródłowy często nie ułatwia zadania. Bogactwo środków stylistycznych, idiomów i metafor zawarte w oryginale wymagają od tłumacza ogromnej wiedzy i kunsztu artystycznego. Proces przekładu literackiego to nie tylko oddanie znaczenia dzieła, ale także odtworzenie jego wymiaru artystycznego. Stąd tłumaczenie literatury tak często określane jest jako sztuka.
Najważniejsze sposoby tłumaczenia tekstu literackiego
Tłumacz literacki może oddać wyraz artystyczny oryginału poprzez zastosowanie określonych technik tłumaczeniowych. Do uznanych sposobów tłumaczenia tekstów literackich należą:
- imitacja,
- adaptacja,
- emulacja.
Imitacja to po prostu naśladowanie. Podczas jej stosowania tłumacz dość swobodnie odnosi się do tłumaczonego teksu. Odmianą imitacji jest parafraza czyli zamierzona zmiana tekstu, która oparta jest na motywach poruszonych w dziele oryginalnym. Tu tłumacz odnosi się po prostu do wątków i bohaterów utworu pierwotnego.
Adaptacja (łac. adaptatio). Jest najbardziej popularnym sposobem tłumaczenia tekstu literackiego. Oznacza przystosowanie. Pozwala na dopasowanie wyrażeń języka docelowego do określonych warunków wskazanych w oryginale. Tłumacz podczas przekładu tekstów ma swobodę wyboru i możliwość zmiany słownictwa, bez uszczerbku dla dzieła. Dzięki temu tekst jest bardziej czytelny i zrozumiały dla odbiorcy danego języka. Najważniejsze w tej technice jest to, że sens, znaczenie i wydźwięk artystyczny oryginału w tłumaczeniu pozostaje niezmieniony.
Emulacja. To obecnie rzadko już stosowana strategia tłumaczeni tekstu literackiego. Oznacza „współzawodnictwo”, „rywalizację”. Od tłumacza wymaga jednak wybitnej wiedzy filologicznej i kulturoznawczej. I ogromnego talentu literackiego. Dlatego, jeśli tłumacz nie jest literatem, powinien dość ostrożnie stosować w przekładzie tą strategię.
Każda z powyższych strategii przekładu tekstów wymaga wybitnych umiejętności. Tłumacz podejmując się przekładu literackiego rozpoczyna konfrontację z autorem oryginału. To swoisty dialog z mistrzem, od którego efektu zależy jakość przekładu.
Sposoby tłumaczenia tekstu literackiego – największe wyzwania dla tłumaczy
Tłumacz literatury pięknej bez wątpienia powinien być wybitnym lingwistą. Musi także wykazywać zdolnościami zgrabnego ujęcia znaczenia oryginału w języku docelowym. Jednak, nawet wybitni eksperci napotykają trudności związane z tłumaczeniem. Praca tłumacza literatury to wszak połączenie jego zdolności, emocji i wrażliwości z kunsztem językowym. Przekład tekstów literackich czy poezji to praca porównywalna z samym tworzeniem dzieła. Z jakimi trudnościami musi mierzyć się tłumacz literatury?
Pierwszym z nich jest stylizacja tekstu. To jedno z najtrudniejszych zagadnień. Dzieła literackie bowiem zawsze są nacechowane określoną stylizacją, klimatem tekstu. Specyfika języka, jego styl to jedna z najważniejszych cech, które powinien posiadać przekład oryginału. Często odtworzenie go jest wręcz niemożliwe bez znajomości kultury i historii kraju oryginału. Jako przykład można podać chociażby „Chłopów” Reymonta. Bez znajomości realiów polskiej wsi, mentalności ludzi i specyficznego języka, przekład tej książki to zadanie wręcz karkołomne.
Drugim problemem podczas tłumaczenia tekstu literackiego są idiomy. Z pewnością niejednemu tłumaczowi literatury spędzają one sen z powiek. Te specyficzne, nieekwiwalentne wyrażenia potrafią zmienić kontekst i wydźwięk przekładu. Każdy język obcy ma przecież charakterystyczne dla siebie idiomy czy slang. Zastąpienie ich dokładnym wyrażeniem w języku docelowym jest w przekładzie literatury ogromnym sukcesem tłumacza.
Kolejną trudność może sprawić rytmika tekstu. Dotyczy to zwłaszcza tłumaczenia poezji. Jak przełożyć wiersz, zachowując odpowiedni sens i rytmikę utworu? To ogromne wyzwanie dla tłumaczy. Przekład poezji polega na dokładnym odwzorowaniu środków stylistycznych, rymów i znaczenia dzieła w języku docelowym. To ogromne wyzwanie, nawet dla wybitnych ekspertów.
Brzmienie to także najczęściej spotykany w przekładzie literackim problem. Jak odtworzyć w tłumaczeniu urok i niepowtarzalność onomatopei, głosek czy aliteracji? Zdarza się, że jest to niemożliwe do uchwycenia w przekładzie. Jeśli uda się tłumaczowi odtworzyć brzmienie tekstu, to ogromne osiągnięcie. Nadaje to tłumaczeniu cech parafrazy.
Tłumaczenie tekstu literackiego stanowi ogromne wyzwanie dla tłumacza. Wymaga od niego ogromnych umiejętności i zdolności intelektualnych. Podczas tłumaczenia tekstów literackich tłumacz sam staje się artysta, a jego praca podniesiona jest do rangi sztuki. Od wrażliwości artystycznej i wyczucia estetyki tłumacza zależy wartość jego pracy. Dlatego tłumaczami literatury zostają wybitni specjaliści językowi. Dzięki ich wiedzy i polotowi czytelnik otrzymuje dzieło, w niczym nie ustępujące wartości oryginału.
Może Cię także zainteresować:
Mam na imię Miłosz i mieszkam w Poznaniu. To moje rodzinne miasto, które nieustannie mnie zachwyca. Od ponad 4 lat pracuję jako tłumacz języka niderlandzkiego oraz copywriter. Praca ta daje mi niesamowitą możliwość poznawania nowych ludzi i wszelkich nowinek ze świata kultury, nauki i branży tłumaczeniowej. Moje doświadczenie sprawia, że chętnie się dzielę swoimi spostrzeżeniami i wiedzą. Chętnie podzielę się nimi także i z Tobą. Moją pasją jest także bieganie, któremu poświęcam każdą wolną chwilę.